کتاب دوره های سنتور ردیف استاد ابوالحسن صبا راست کوک

معرفی نویسنده فرامرز پایور، (زادهٔ 21 بهمن 1311 تهران – درگذشتهٔ 18 آذر 1388 تهران) موسیقی دان ایرانی، ردیف دان، آهنگ‌ساز، مدرس و نوازنده سنتور و محقق موسیقی ایرانی بود. وی چهره ماندگار و یکی از تأثیرگذارترین‌های موسیقی ایرانی است. فرامرز پایور در 21 بهمن 1311 در تهران به دنیا آمد. پدرش علی پایور، هنرمند نقاش و استاد زبان فرانسه در دانشگاه تهران و پدربزرگش مصورالدوله، نقاش چیره‌دست دوره قاجار بود که با نواختن ویولن، سنتور و سه‌تار آشنایی داشت. پایور، تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در دبستان عسجدی و دبیرستان دارالفنون تهران به پایان رساند. او در سال 1331 وارد خدمت نظام شد و یک سال بعد به استخدام وزارت دارایی درآمد. وی در 17 سالگی، آموزش موسیقی را نزد «ابوالحسن صبا» آغاز کرد در مدت شش سال ردیف موسیقی را فراگرفت. هنگامی که فرامرز پایور برای فراگیری سنتور به کلاس درس «ابوالحسن صبا» در خیابان ظهیرالاسلام رفت، سه سال از درگذشت آخرین بازماندهٔ سنتورنوازان افسانه‌ای از نسل پیشین، «حبیب سماعی» می‌گذشت. ابوالحسن صبا که خود در دوره نوجوانی، سنتورنوازی را نزد «علی اکبرخان شاهی» و با تکنیکی گوناگون با روش خاندان سماعی فراگرفته بود، پس از مدتی نشست و برخاست با «حبیب سماعی»، روش سنتورنوازی او را برتر از استاد پیشین خود یافت؛ بنابراین با کوشش فراوان پاره‌ای از بداهه‌نوازی‌های وی را نت‌نویسی کرد. سپس «ابوالحسن صبا» کوشش کرد تا با آموزش روش درست سنتورنوازی به‌شماری از شاگردانش، از برافتادن روش سنتورنوازی نزدیک به آیین‌های هنری و زیباشناسی موسیقی دستگاهی ایران جلوگیری کند. در همین دوران، فرامرز پایور، یکی از برجسته‌ترین شاگردان «صبا» شد و تا سال 1336 که «ابوالحسن صبا» درگذشت، از آموزش‌های وی بهره برد. پس از درگذشت ابوالحسن صبا، پایور نزد استادانی چون عبداله دوامی، موسی معروفی و نورعلی‌خان برومند به فراگیری ردیف درویش‌خان و ردیف میرزا عبدالله پرداخت. معرفی کتاب ابوالحسن صبا در حدود 12 سال شاگرد مرحوم میرزا عبدالله بوده و تمام دوره‌های آن استاد را سینه به سینه و با کمال دقت روی ساز سه‌تار فراگرفته است. بدیهی است مدت دوازده سال، زمان کوتاهی نیست که مطالب سرسری آموخته شده باشد. او حتا ردیف مرحوم میرزا عبدالله را شخصا به خط نت درآورده است و کتابی هم که به عنوان دوره‌ی تار و سه‌تار از ایشان باقی است تا حدود زیادی از ردیف‌های مرحوم میرزاعبدالله استنساخ شده است. به هر تقدیر باید اذعان کرد که هیچ شاگردی بیش از صبا از محضر مرحوم میرزاعبدالله تلمذ نکرده است. صبا سال‌های متمادی همکار استاد حبیب سماعی بود و اغلب اوقات به اتفاق در برنامه‌های موسیقی - از جمله برنامه‌های موسیقی رادیو ایران - شرکت داشته‌اند. علاوه بر آن که خود صبا نزد علی اکبر شاهی سنتور را به خوبی فراگرفته بود و به تکنیک نوازندگی سنتور کاملا آشنایی داشته است، همنوازی ایشان با استاد سماعی اطلاعات او را در مورد سبک نوازندگی سنتور پربارتر کرده است. ضمنا ناگفته نماند که تمام اشخاصی که کم و بیش نزد حبیب سماعی به فراگیری سنتور پرداخته‌اند، خود اذعان داشته و دارند که از کلاس حبیب چندان بهره‌ای نگرفته و آخرالامر به مکتب استاد صبا روی آورده و هر آن چه یاد گرفته‌اند از محضر او بوده است. منظور از توضیحات فوق آن است که: اولا: کتاب دوره‌های سنتور ردیف استاد ابوالحسن صبا، بدون شک نشات گرفته از ردیف‌های مرحوم میرزاعبدالله بوده و حتی در بعضی از دستگاه‌ها، مانند نوا و راست پنجگاه، مطالب تقریبا عینا منعکس شده است. ضمنا این دوره‌ها از ابتکارات شخصی استاد نیز بی‌نصیب نمانده و گوشه‌های اضافی که شخصا مطالعه و به ردیف خود اضافه کرده‌اند در این کتاب نیز گنجانده شده‌اند. ثانیا: صحیح‌ترین تکنیک نوازندگی سنتور بنا بر آن چه قبلا استدلال شد در کتاب دوره‌های سنتور ردیف استاد ابوالحسن صبا به چشم می‌خورد و بهتر از این دوره‌ها هنوز کتاب دیگری در دسترس نیست. ابوالحسن صبا تا آن اندازه که پایبند صحیح نواختن و اجرای خوب دستگاه‌ها و آوازهای موسیقی ایرانی بود، چندان توجهی به ذکر اسامی گوشه‌ها و تیکه‌ها نداشت؛ چنان که اغلب گوشه‌ها را گاه به طور خلاصه در دوره‌های خود گنجانده است، بدون آن که ذکر نامی از آن‌ها شده باشد و در یکی دو مورد هم حتا اسامی جابه جا شده‌اند. به عنوان مثال شاه ختایی که در سه گاه قید شده، همان حُدی است و پهلوی نیز در حقیقت رَجَز است. به این دلیل در کتاب دوره‌های سنتور ردیف استاد ابوالحسن صبا سعی شده است که اسامی گوشه‌های نوشته شده پیدا و در جای خود اضافه شوند تا نوازندگانی که در آینده برای تکمیل معلومات خود در فراگیری ردیف موسیقی به کتاب‌های دیگر مراجعه می‌کنند از این گوشه‌ها چندان بی اطلاع نمانند.