کتاب آموزش سه تار ذوالفنون جلد اول

معرفی نویسنده جلال ذوالفنون (16 اسفند 1316 – 28 اسفند 1390) موسیقی‌دان، ردیف‌دان و نوازنده برجسته سه‌تار اهل ایران بود. در کودکی به همراه خانواده‌اش به تهران آمد و فراگیری موسیقی را در ده سالگی در خانواده ای اهل موسیقی آغاز کرد. برای ادامه تحصیل به هنرستان موسیقی ملی رفت و در آنجا با سازهای دیگر چون تار و ویلن آشنا شد. ویلن را نزد برادرش محمود ذوالفنون آموخت. در هنرستان از رهنمودهای موسی معروفی در زمینه تکنیک سه‌تار برخوردار شد. هم‌زمان با تأسیس رشته موسیقی در دانشکده هنرهای زیبا، به آنجا راه یافت. آشنایی با شخصیت‌های موسیقی ملی ایران از جمله نورعلی برومند و داریوش صفوت، شناخت تازه‌ای از موسیقی اصیل ایران و امکانات وسیع سه‌تار برای وی به ارمغان آورد و از سال 1346 فعالیت خود را روی سه‌تار متمرکز کرد. او از روش‌های اساتیدی چون ابوالحسن صبا، ارسلان درگاهی و همچنین راهنمایی‌های احمد عبادی بهره یافت. پس از پایان دانشکده در همان‌جا و در مرکز حفظ و اشاعه موسیقی ایران به تدریس سه‌تار پرداخت. در این سال‌ها از راهنمایی یوسف فروتن و سعید هرمزی که از نوازندگان قدیمی سه‌تار بودند برخوردار گردید. جلال ذوالفنون آثار نوشتاری و صوتی فراوانی در زمینهٔ موسیقی ایرانی از خود به جای گذاشته که از بین آنها می‌توان آلبوم‌های گل صدبرگ و آتشی در نیستان با صدای شهرام ناظری را نام برد. همچنین از دیگر آثار او می‌توان به مستانه، سرمستان و شب عاشقان با صدای علیرضا افتخاری و آلبوم شیدایی با صدای صدیق تعریف اشاره کرد. ذوالفنون سالیان متمادی در زمینه تحقیق و تتبع گام برداشت و کوشید جوانان را با این قلمرو آشنا کند. مهم‌ترین کار وی پس از تحقیق، تدریس بود. او نخستین کسی بوده‌است که کتاب آموزشی خاص برای سه تار نوشته‌است. معرفی کتاب کتاب آموزش سه‌تار، تالیف جلال ذوالفنون، محصول سی سال تعلیم انواع سازها در سطوح مختلف سنی از کودکستان تا دانشگاه و چهل سال نوازندگی سه‌تار در چهار جلد گردآوری شده است. در انتخاب مطالب درسی کتاب آموزش سه‌تار جلد اول، به قطعات آوازی و ضربی و بهره‌گیری از اصلی‌ترین منبع موسیقی سنتی یعنی ردیف و در مرحله بعد، به ساخته‌های متقدمان و آهنگسازان برجسته قدیمی یا معاصر توجه شده است. ویژگی‌های آموزشی کتاب حاضر به شرح زیر می‌باشد: آموزش مبانی و اصول اولیه، نت‌خوانی، علامت‌های اختصاری و پرده‌شناسی در بین دروس و مخلوط با تعلیم نوازندگی عملی، به تناسب احتیاج و ظرفیت هنرجو ارائه شده است و به عبارت دیگر مطالب تئوریک همراه و ملازم درس‌های عملی هستند. در مورد انگشت‌گذاری و مضراب‌ها توجه کامل به شخصیت سه‌تار بعمل آمده است. همچنین از انتقال سبکی خاص در نوازندگی سه‌تار پرهیز شده و راه برای هنرآموزان گرامی در انتقال سبک‌های مختلف باز است. از در آمیختن دستگاه‌ها و آوازها با یکدیگر به شدت پرهیز شده است. آشنایی با یک دستگاه موسیقی امری نیست که طی دو سه درس حاصل شود و لازم است هنرجو مدت زمانی منحصرا خود را در فضا، کوک و پرده‌های یک دستگاه خاص حس کند. لذا در کتاب آموزش سه‌تار جلد اول دستگاه‌های ماهور و شور و آوازهای دشتی و ابوعطا انتخاب شده و سایر دستگاه‌ها و آوازها به جزوه‌های بعدی موکول گردیده‌اند. تمامی فرم‌های موسیقی سنتی در هر دستگاه یا آواز ارائه شده‌اند و بدین ترتیب پس از اتمام هر قسمت هنرجو مجموعه‌ای در اختیار دارد که می‌تواند تمام یا قسمتی از آن‌ را برای اجرا انتخاب کند. هدف از تمرین‌ها اجرای مطالب است و بس بدین منظور از تمرین‌ها در دو قسمت اول شامل ماهور و شور استفاده شده تا مجالی برای ممارست شاگردان مبتدی بر روی نکات مشکل درس بعدی باشد. در سایر موارد نکات مشکل در خود درس مطرح می‌شوند نه در تمرین‌ها و به این جهت از اتودهای مختلف به نحوی که قبلا مصطلح بوده استفاده نشده است. از ردیف موسیقی ملی ایران به عنوان پربارترین پشتوانه مطالب استفاده شده و توجه هنرجویان را به این نکته معطوف می‌نماید که این درس‌ها را می‌توان با قدری تغییر در ردیف اساتید برجسته جستجو نمود. CD آموزشی می‌باید به عنوان یکی از مهمترین پایه‌های آموزشی تلقی شود. هدف هنرجو از گوش دادن به CD آموزشی، اجرای قطعه در سطح اجرای CD نیست بلکه ریتم صحیح، حالات مشکل و بالاخره پرورش استعداد یادگیری از طریق گوش است. کتاب آموزش سه تار که شامل چهار جلد می‌باشد، بخشی از تجربیات پنجاه ساله جلال ذوالفنون در زمینه موسیقی است که انتشار آن منبع سودمندی برای هنرجویان خواهد بود. کتاب آموزش سه تار جلد چهارم از نظر محتوای مطالب و محتوای تکنیکی طوری تدوین گردیده که ضمن تکمیل کردن جزوه‌های قبلی، دستیابی به اهداف زیر را میسر می‌سازد: ارتقاء سطح تکنیکی هنرجو، آشنایی با فرم‌های مختلف ریتمیک و نیز برخی آثار مشهور گذشتگان، همچنین آشنا نمودن هنرجو با کوک‌های دیگری که در نواختن این ساز متداول می‌باشند. هنرجویانی که با مکتب ذوالفنون آشنایی دارند، واقفند که با کتاب آموزش سه تار جلد چهارم، بخش نوشتاری این مکتب پایان می‌پذیرد و در واقع این کتاب به منزله پلی است که مراحل آموزش قبلی را به مرحله عالی، از جمله دوره عالی ردیف‌نوازی، بداهه‌نوازی و ... مرتبط می‌سازد. پس چنانچه بهره‌گیری مناسب و مطلوب از این کتاب شود، تقریبا دوران تکامل تمام شده و دوران تحول فرا می‌رسد.